Ρωσία, εικόνες από το μέλλον…

Δαίμων της Οικολογίας Τεύχος 107

“Εδώ και 10.000 χρόνια τα μαμούθ άρχισαν να πεθαίνουν λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη, της ανόδου της στάθμης της θάλασσας και της μείωσης των βοσκοτόπων. Και όλα αυτά συνέβησαν χωρίς την ανθρώπινη επίδραση”

Β. Πούτιν

«Ακόμα και αν είχαμε αρχίσει να προετοιμαζόμαστε μια δεκαετία πριν γι’ αυτές τις καταστροφικές πυρκαγιές δεν θα ήμασταν σήμερα σε θέση να τις αντιμετωπίσουμε»

Ντ. Μεντβέντεφ

Οι παραπάνω δηλώσεις δείχνουν ότι οι πολιτικές ηγεσίες δεν είναι απλώς κατώτερες των περιστάσεων για να αντιμετωπίσουν τις τεράστιες ανακατατάξεις που θα έρθουν λόγω της κλιματικής αλλαγής, αλλά και προκλητικά «αδιάβαστες» ή προκλητικά αδιάφορες, αφού καθημερινά έρχονται στο φως της δημοσιότητας εκθέσεις, μελέτες και έρευνες που μαρτυρούν ότι η ανθρωπογενής παρέμβαση έχει ξεπεράσει τα όρια της αειφορίας και πλέον υποθηκεύει, χωρίς υπερβολές, τους ενεργειακούς και υλικούς πόρους των επόμενων γενεών. Αν παρατηρήσει κανείς είτε τον ημερήσιο τύπο ή τα βραδινά δελτία ειδήσεων, θα διαπιστώσει ότι οι ειδήσεις που αφορούν περιβαλλοντικές καταστροφές προοδευτικά πυκνώνουν. Όχι μόνο λόγω αυξημένου ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης για το περιβάλλον, αλλά κυρίως λόγω του ότι η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της δεν είναι κάτι που ΘΑ συμβεί, αλλά κάτι που συμβαίνει ΤΩΡΑ.

Φέτος το καλοκαίρι, οι κάτοικοι της ρωσικής πρωτεύουσας βιώσαν τον χειρότερο καύσωνα των τελευταίων 130 ετών, πουσυνδυάστηκε με εκτεταμένη ξηρασία στο μεγαλύτερο μέρος της Ρωσικής Επικράτειας. Οι φωτιές που ξέσπασαν σε εκατοντάδες εστίες, ήταν αδύνατο να αντιμετωπιστούν, καθώς, όχι μόνο οι καιρικές συνθήκες ήταν πρωτόγνωρες, αλλά και οι υπηρεσίες της Ρωσίας για την κατάσβεση των πυρκαγιών βρίσκονται εδώ και πολλά -πολλά χρόνια σε δεύτερη μοίρα σε ό,τι αφορά τη στόχευση της πολιτικής ηγεσίας. Ρωσικά ΜΜΕ κατηγορούν τον Πούτιν ως υπεύθυνο για την καταστροφή, με το επιχείρημα ότι ο «ισχυρός ανήρ» της χώρας υπέγραψε το 2007 τον νέο Δασικό Κώδικα, με τον οποίο μειώθηκαν οι δασοφύλακες που προειδοποιούσαν εγκαίρως για τυχόν φωτιές, με αποτέλεσμα να αποδυναμωθεί γενικά το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για πυρκαγιές. Ταυτόχρονα αποκεντρώθηκαν οι αρμοδιότητες των υπηρεσιών, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει συντονισμένος κεντρικός έλεγχος και δράση. Οι ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες που κυριάρχησαν στην Μόσχα, μέχρι και 16 βαθμούς πάνω από τα «φυσιολογικά» για την εποχή επίπεδα, έκαναν την κατάσταση ακόμα πιο αφόρητη, σε συνδυασμό και με την ανεπάρκεια υποδομών δημόσιας υγείας και υγιεινής. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η Μόσχα τις ημέρες αυτές ήταν ένα κολαστήριο.

Επιπτώσεις στη Δημόσια Υγεία

Απειλητικές για τη ζωή των Μοσχοβιτών ήταν οι συγκεντρώσεις δηλητηριωδών αερίων. Παρατηρήθηκαν επταπλάσιες του φυσιολογικού επιτρεπτού τιμές μονοξείδιου του άνθρακα, εννεαπλάσιες για τα αιωρούμενα σωματίδια και τριπλάσιες για τους υδρογονάνθρακες, 0,7 – 4,5 για το διοξείδιο του αζώτου και ως 1,4 φορές για το οξείδιο του αζώτου. Παράλληλα, η ζέστη διατηρούσε και τις τιμές του όζοντος κατά 5,4 φορές πάνω από το φυσιολογικό. Υψηλές επίσης ήταν οι συγκεντρώσεις διοξειδίου του θείου. Διπλωμάτες, υπάλληλοι πρεσβειών και οι οικογένειές τους, εγκαταλείψαν τη ρωσική πρωτεύουσα εξαιτίας του τοξικού νέφους από τις φωτιές, το οποίο έχει καλύψει την πόλη. Όσοι δεν είχαν την δυνατότητα διαφυγής, άρχισαν να «πνίγονται» από τον δηλητηριώδη καπνό των δασικών πυρκαγιών στα περίχωρα και την αργή καύση των επιφανειακών κοιτασμάτων τύρφης. Με τον καπνό διαρκώς να πυκνώνει και διεισδύει στο εσωτερικό των κτιρίων, ακόμη και στο μετρό της ρωσικής πρωτεύουσας, η θνησιμότητα στη Μόσχα διπλασιάστηκε στους 700 θανάτους ανά ημέρα, σε αντιδιαστολή προς τους 360 – 380 που καταγράφονται συνήθως. Ενδεικτικό της κατάστασης είναι ότι και τα νεκροτομεία της Μόσχας είχαν μεγάλη πληρότητα, ενώ τα νοσοκομεία της Μόσχας είχαν λάβει εντολή να μην αναγράφουν πλέον τον όρο “θερμοπληξία” ως αίτιο θανάτου. Η ορατότητα έχει μειωθεί αισθητά λόγω του καπνού, ενώ ακόμα και οι αερομεταφορές αντιμετώπισαν σημαντικό πρόβλημα. Ο πραγματικός απολογισμός λοιπόν δεν είναι οι 52 νεκροί που κάηκαν στις φωτιές, αλλά αυτή η καταστροφή αριθμεί χιλιάδες θύματα.

Ο κατάλογος των προβλημάτων υγείας που προκαλεί ο καπνός είναι μακρύς: βρογχίτιδα, άσθμα, αλλεργίες πνευμονικές και οφθαλμικές λοιμώξεις, ναυτία, ζαλάδα, πονοκέφαλος, γενική αδυναμία, αποπροσανατολισμός, καθώς και πτώση του ανοσοποιητικού συστήματος. Η έλλειψη οξυγόνου στον αέρα μπορεί επίσης να προκαλέσει καρδιαγγειακά προβλήματα. Πολλά από τα παραπάνω δεν μένουν στο επίπεδο των απλών ενοχλήσεων, αλλά οδηγούν σε πρόωρο θάνατο, όπως και συνέβη σε πολλές περιπτώσεις. Προφανώς δεν πρέπει να υποβαθμίζουμε και την τρομακτική ψυχολογική επιβάρυνση των ανθρώπων που ζουν μέσα σ’ αυτό το κλίμα. Ομάδες υψηλού κινδύνου όπως γέροι και μικρά παιδιά ήταν και στη Ρωσία τα πρώτα θύματα της καταστροφικής πυρκαγιάς. Οι καπνιστές, επίσης, εξαιτίας της καθημερινή επιβάρυνσης του οργανισμού τους, ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες. Είναι ενδεικτικό ότι οι αρχές στη Μόσχα ανακοίνωσαν ότι η τοξικότητα του νέφους ισοδυναμεί με το κάπνισμα ενός πακέτου τσιγάρων την ημέρα, ενώ οι υγειονομικές αρχές εξέφραζαν φόβους ότι μπορεί να εκδηλωθούν επιδημίες, ακόμη και κρούσματα χολέρας, λόγω της ρύπανσης του νερού από το τοξικό νέφος.

Πυρκαγιές και ο εφιάλτης του Τσερνομπίλ

Ολόκληρη η κοινή γνώμη της ηπείρου αναστατώθηκε στο άκουσμα ότι οι δασικές πυρκαγιές πλησιάζουν σε εγκαταστάσεις που έχουν αποθηκευτεί πυρηνικά και στον παλιό ανενεργό πλέον αντιδραστήρα του Τσερνομπίλ. Τις τραγικές επιπτώσεις του ατυχήματος τις πληρώνουν ακόμη και σήμερα, 24 χρόνια μετά, πολλές χιλιάδες άνθρωποι που υποφέρουν από διάφορες μορφές καρκίνου. «Η αυξημένη ραδιενεργή ακτινοβολία δε θα οδηγήσει σε νέα ραδιενεργό ρύπανση όπως αυτή του Τσερνομπίλ. Παρ’ όλα αυτά, οι επιπτώσεις από μικρότερες ποσότητες ραδιενέργειας δεν πρέπει να υποτιμηθούν. Ειδικά, όταν δε γνωρίζουμε με ακρίβεια τις ενδεχόμενες επιπτώσεις στην υγεία που μπορεί να προκληθούν από το συνδυασμό μονοξείδιου του άνθρακα με χαμηλές ποσότητες ραδιενέργειας στην ατμόσφαιρα. Ειδικότερα για το ραδιενεργό καίσιο, είναι γνωστό ότι συνδέεται με την εμφάνιση καρκίνων στο γαστρεντερικό», δήλωσε ο υπεύθυνος της εκστρατείας για θέματα ενέργειας της Greenpeace Ρωσίας, Βλαντιμίρ Τσουπρόφ.

Σε ανάλογο κλίμα ήταν και οι διαπιστώσεις του καθηγητή του Πανεπιστημίου του Πόρτσμουθ Τζον Σμιθ, ο οποίος υπογράμμισε ότι τα ραδιενεργά στοιχεία βρίσκονται κυρίως στο έδαφος και όχι στην βιομάζα που θα καεί ώστε ν απελευθερωθούν στην ατμόσφαιρα. Το ιστορικό προηγούμενο από άλλες φωτιές δείχνει ότι η αύξηση της ραδιενέργειας στην ατμόσφαιρα δεν ξεπερνά το 1% και ως εκ τούτου δεν υπάρχει ιδιαίτερος λόγος ανησυχίας.

Επιπτώσεις στο οικοσύστημα και στην οικονομία

Η Ρωσία αποτελούσε έως τώρα μια από τις μεγαλύτερες χώρες παραγωγής δημητριακών στον κόσμο και στην έκταση της υπάρχει το 25% των παγκοσμίων δασών. Λόγω των καταστροφών, αναθεώρησε για μία ακόμα φορά προς τα κάτω τις εκτιμήσεις της για τη φετινή παραγωγή σιτηρών, καθώς προέβλεψε μειωμένη συγκομιδή ακόμα και κατά 35% συγκριτικά με πέρυσι. Πέρα απ’ αυτό, τα κυριότερα παραγωγικά κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με βάση τα μέχρι τώρα στοιχεία από τη συγκομιδή της φετινής σοδειάς, κάνουν λόγο για μείωση της παραγωγής τους. Η Γαλλία προβλέπει μείωση -2,8%, η Γερμανία πάνω από -10%. Μειωμένες εκτιμήσεις παραγωγής υπάρχουν για τη Βουλγαρία και την Ουγγαρία. Αυτό αναζωπύρωσε τους φόβους για αύξηση των τιμών σε βασικά είδη διατροφής και άνοδο των τιμών, αλλά κυρίως αναθέρμανε τους μικρούς και μεγάλους κερδοσκόπους και τζογαδόρους, που σε τέτοιες περιπτώσεις κάνουν χρυσές δουλειές. Απ’ την άλλη πλευρά, πολλοί φτωχοί άνθρωποι που καλλιεργούσαν μικρές δικές τους εκτάσεις και επιβίωναν απ’ αυτές, τώρα έχουν καταστραφεί και θα περάσουν έναν πολύ δύσκολο χειμώνα.

Σήμερα είναι πολύ αργά για να εμποδίσουμε μια μικρή κλιματική αλλαγή και άρα είμαστε υποχρεωμένοι νααντιμετωπίσουμε τις συνέπειες. Ωστόσο υπάρχει χρόνος δράσης για να αποφύγουμε σοβαρή απορρύθμιση του κλίματος και τις σοβαρές συνέπειές του. Οι πολύ δύσκολες στιγμές που έζησαν οι Ρώσοι φέτος το καλοκαίρι μαρτυρούν ότι η παγκόσμια κοινότητα, αλλά ιδίως οι πιο φτωχοί, βρίσκονται μπροστά σε μια πολύ μεγάλη κρίση, ασύγκριτα μεγαλύτερη σε βάθος και σε επιπτώσεις σε σχέση με την χρηματοπιστωτική που βιώνουμε τώρα. Η περιβαλλοντική κρίση που έχει πτυχές διατροφικής κρίσης, εξάντλησης ενεργειακών πόρων και υλικών, εξάντλησης υδάτινων πόρων, έντασης των ακραίων καιρικών φαινομένων και ο κατάλογος μπορεί να συνεχιστεί, πρέπει να μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε ότι η φύση δεν είναι κάτι δωρεάν, αλλά έχει αξία και αυτή την αντιλαμβανόμαστε όταν κάτι καταστραφεί. Το κόστος της φύσης είναι τόσο υψηλό ώστε να αποκαταστήσουμε τη βλάβη που έχει συμβεί, αν αυτό είναι εφικτό, συν τον χρόνο που χάνεται. Να προστατέψουμε το ξεχασμένο ΑΕΠ της φύσης είναι το σύνθημα η πρόκληση και η πολιτική επιλογή για τις κυβερνήσεις και τα υπερεθνικά κέντρα διοίκησης. Οι κλιματικές αλλαγές είναι η μεγαλύτερη περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική κρίση στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η ανάγκη για την καταπολέμηση τους δεν ήταν ποτέ πιο επείγουσα.

Κώστας Ζαχαριάδης

Βιολόγος

Χρήστος Στάικος

Χημικός